در مورد چگونگی سنجش دموکراسی اتفاق نظر وجود ندارد و تعاریف دموکراسی مورد مناقشه است. اگرچه اصطلاحات «آزادی» و «دموکراسی» اغلب به جای هم استفاده می‌شوند، اما این دو مترادف نیستند. دموکراسی را می‌توان مجموعه‌ای از شیوه‌ها و اصولی دانست که آزادی را نهادینه می‌کند و در نهایت از آزادی محافظت می‌کند.

حتی اگر اجماع بر سر تعاریف دقیق دست‌نیافتنی باشد، اکثر ناظران امروز موافقند که حداقل ویژگی‌های اساسی یک دموکراسی شامل حکومت بر اساس قانون اکثریت و رضایت حکومت شوندگان، وجود انتخابات آزاد و عادلانه؛ حمایت از حقوق اقلیت‌ها؛ و احترام به حقوق اولیه بشر است.

دموکراسی مستلزم برابری در برابر قانون، روند قانونی و کثرت گرایی سیاسی است. این سؤال مطرح می شود که آیا اشاره به این ویژگی های اساسی برای یک مفهوم رضایت‌بخش از دموکراسی کافی است؟

برخی اصرار دارند که دموکراسی لزوماً مفهومی دوگانه است: حکومت یا دموکراتیک است یا نه. اما به نظر می‌رسد که اکنون عموماً به مفهومی تشکیکی(با امکان درجات مختلف دموکراسی) باور وجود دارد.

برخی موسسات، مفهوم محدودتری، یعنی «دموکراسی انتخاباتی» را ارزیابی می‌کنند. دموکراسی‌ها در این معنای حداقلی دست‌کم یک ویژگی مشترک و اساسی دارند: مناصب قدرت سیاسی از طریق انتخابات منظم، آزاد و منصفانه بین احزاب رقیب تصاحب می‌شود و ممکن است دولت فعلی از طریق انتخابات از قدرت خارج شود. مثلاً معیارهای «خانه آزادی» برای دموکراسی انتخاباتی عبارتند از: 1) یک سیستم سیاسی رقابتی و چند حزبی. 2) حق رای همگانی بزرگسالان. 3) انتخاباتی که به طور منظم بر اساس رای گیری مخفی، امنیت منطقی رای، و عدم تقلب گسترده در رای‌دهندگان برگزار می‌شود. 4) دسترسی عمومی قابل توجه احزاب سیاسی عمده به رای دهندگان از طریق رسانه‌ها و از طریق تبلیغات سیاسی عموماً باز.

اما آنچه در اینجا به عنوان تعریف عملیاتی دموکراسی در نظر گرفته شده است شاخص دموکراسی را متشکل از پنج مقوله می‌داند: فرآیند انتخاباتی و کثرت‌گرایی، عملکرد دولت، آزادی‌های مدنی، فرهنگ سیاسی و مشارکت سیاسی که آمارهای این فرسته به ارائه وضعیت ایران و جهان در خصوص مولفه اخیر اختصاص دارد.

باید توجه داشت که طبق این تعریف، مشارکت انتخاباتی مساوی مشارکت سیاسی نیست. مثلاً مشارکت در اعتراضات علیه دولت مثل مشارکت انتخاباتی مصداق مشارکت سیاسی است که حتی می‌تواند علیه فرایند انتخاباتی -مثل آنچه در سال 88 رخ داد- انجام شود.