در چند سده اخیر ایران، نهاد دین نقشی اساسی در دینداری عامه داشته و بخش مهمی از جامعه، منبع اصلی خود را روحانیت و مراجع تقلید می‌دانستند. این جایگاه را می‌توان در تحولات ایران دو قرن اخیر مشاهده کرد که روحانیت یکی از گروه‌های پیشرو در آن‌ها بوده است. در جنبش مشروطه، جنبش ملی‌شدن صنعت نفت، انقلاب ۱۳۵۷ و دیگر تحولات اجتماعی و سیاسی حضور روحانیون به عنوان گروه پیشرو غیر قابل انکار است.

اما داده‌های اخیر در پیمایش‌های ملی نشان می‌دهند که جایگاه روحانیت به عنوان گروه مرجع در جامعه در چند دهه اخیر افول جدی داشته است. میزان اعتماد «زیاد» یا «خیلی زیاد» به این گروه از حدود ۴۷ درصد در سال ۱۳۸۶ به ۲۵ درصد در سال ۱۴۰۲ رسیده است. در پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان ۱۴۰۲، حدود ۵۷ درصد از پاسخگویان اعلام کرده‌اند که اعتماد «کم» یا «خیلی کم» به روحانیت دارند.

این وضعیت در میان گروه‌های سنی نیز معنادار است. اعتماد «زیاد» یا «خیلی زیاد» به روحانیت در گروه سنی جوان از ۱۵ تا ۲۹ سال، به ۱۹.۵ درصد رسیده است. در میان همین گروه سنی ۵۷ درصد از پاسخگویان اعلام کرده‌اند که هیچ مرجع تقلیدی ندارند. در حالی که در کل پاسخگویان حدود ۴۷ درصد اعلام کرده‌اند که بدون مرجع تقلید هستند.

افول مرجعیت نهاد دین در ایران را می‌توان در وضعیت مرجعیت سیاسی این گروه نیز مشاهده کرد. با وجود آنکه افول مرجعیت‌ها در میان تمام گروه‌ها فراگیر بوده ولی در سال ۱۴۰۲، حدود ۱۱ درصد اعلام کرده‌اند که در مسائل مهم سیاسی به روحانیون مراجعه می‌کنند و این گروه را به عنوان گروه مرجع سیاسی خود قبول دارند.