احمد فرزانه-دانش‌آموخته جامعه‌شناسی

اکثریت قریب به اتفاق مردم ایران در تصویری که از وضعیت اقتصادی خود دارند، تلقی نمی‌کنند که جزء طبقه بالا باشند؛ به طوری که تنها کمتر از یک و نیم درصد مردم، خود را جزء طبقه بالا می‌دانند.

این تلقی برای جوان‌ترها مثبت‌تر است و با افزایش سن کاهش می‌یابد به‌طوری که تنها 3 هزارم اشخاصی که 55 ساله یا بیشترند خود را جزء طبقه بالا می‌دانند.

تلقی از قرار داشتن در طبقه بالا در بین اشخاص دارای تحصیلات عالی تفاوت چندانی با سایرین ندارد اما در میان اشخاص دارای وضعیت‌های اقتصادی گوناگون متفاوت است:

بر مبنای خانوارهای 4 نفره، در حالی‌که 1 و 2 دهم درصد خانوارهایی با درآمد 4 میلیونی و کمتر خود را جزء طبقه بالا می‌دانند، تنها 6 هزارم خانوارهایی با در آمد 4 الی 8 میلیون تومانی از خود چنین تصویری دارند .

حدود یک چهارم مردم ایران در سال 99 خود را جزء طبقه متوسط بالا می‌دانستند و این تلقی در بین اشخاص کم‌سن‌تر بیشتر وجود داشت؛ به‌طوری‌که حدود یک سوم اشخاص 18 تا 35 ساله چنین برداشتی داشتند ولی تنها 15 درصد اشخاص 55 ساله و بیشتر، چنین تصوری داشتند. همچنین اشخاص دارای تحصیلات عالی چیزی نزدیک به دو برابر سایرین خود را متوسط بالا طبقه‌بندی می‌کردند.

یک نکته مهم در چنین مواردی، قضاوت‌هایی ذهنی است که تحت تاثیر عوامل مختلفی می‌تواند هماهنگ یا برخلاف وضع عینی اشخاص باشد و در مورد طبقه اشخاص نیز می‌تواند مصداق داشته باشد. از مهم‌ترین عوامل ایجاد چنین قضاوت‌هایی و در پی آن ایجاد احساس خوشایند یا ناخوشایند، مقایسه است: مقایسه وضع خود با دیگران، مقایسه وضعیت جامعه با سایر جوامع، مقایسه امروز با دیروز و... امری که موجد مسائلی همچون فقر نسبی است.

نکته دیگر وضعیت امروز جامعه ایران است که طی سال‌های اخیر -که پیمایش نگرش‌های ایرانیان نیز در دل آن انجام شده است- دچار تورم‌های بالا و کاهش مستمر قدرت خرید مردم بوده است و باید پرسید: «امروز و در حالی که ارزش پول ملی بیش از پیش کاهش یافته است، قضاوت مردم از وضعیت طبقاتی‌شان چیست؟»؛ امری که ضرورت دارد با پیمایش‌های مستمر و زود به زود مورد سنجش قرار بگیرد.